Թութմոս, Նեֆերտիտիի կիսանդրին. նախապատմություն

2009 թ. Բեռլինի վերականգնված Նոր թանգարանը (Neues Museum) տոնեց իր վերաբացումը՝ աչքի ընկնող տեղում ցուցադրելով Նեֆերտիտիի կիսանդրին՝ որպես իր գլխավոր տեսարժան իրերից մեկը: Տոնակատարությունը համընկավ կիսանդրին Եգիպտոս պաշտոնապես վերադարձնելու եգիպտական կառավարության շարունակական խնդրանքներից մեկի հետ: Թանգարանը կտրականապես մերժեց հրաժարվել քանդակից՝ պնդելով, որ գերմանացի հնագետ Լյուդվիգ Բորչարդթը կիսանդրին օրինական ճանապարհով ձեռք էր բերել 1912 թ.: Բորչարդթն այն պեղել էր հին եգիպտացի քանդակագործ Թութմոսի արհեստանոցում մի քանի այլ իրերի հետ և իր գտածոները բերել էր Գերմանիա՝ որպես Եգիպտական անտիկ իրերի (հնությունների) ծառայության հետ համաձայնագրի մաս: Թեև չկա որևէ ապացույց, որ Բորչարդթի գործարքները բացահայտ անօրինական էին, արդեն իսկ 1925 թ. Եգիպտոսի կառավարությունը սկսեց վիճարկել Գերմանիայի կողմից արժեքավոր անտիկ իրերի (հնությունների) յուրացման և սեփականացման հարցը՝ սահմանելով պատժամիջոցներ (սանկցիաներ), և այս ժամանակից ի վեր կիսանդրին վերածվել է երկու ազգերի միջև լարվածության աղբյուրի:

Այս հակասությունն առնչվում է եվրոպական և ամերիկյան թանգարաններում պահվող անտիկ իրերի (հնությունների) ու քաղաքականությանը վերաբերող համընդհանուր աճող հանրային իրազեկման հետ: 2016 թ. Գերմանիայից երկու արվեստագետ՝ Նորա ալ-Բադրին և Յան Նիկոլայ Նելլեսը, այս խնդիրների շուրջ հանդես եկան համարձակ հայտարարությամբ՝ կազմակերպելով մի միջոցառում, որը նրանք կոչեցին «NefertitiHack»: Նրանք գաղտնի արտապատկերեցին քանդակը՝ օգտագործելով սպառողական մակարդակի եռաչափ սկանավորման սարք, որից հետո բացահայտորեն հրապարակեցին տվյալները Creative Commons-ի արտոնագրի տակ: Ըստ իրենց կայքի՝ արվեստագետների նպատակն էր «խթանել այսօրվա պայմանների քննադատական վերագնահատումը և հաղթահարել Գերմանիայի սեփականատիրության գաղութային հայեցակետը»:

Շատ խմբեր հրապարակավ սատարում են օգտագործել թվայնացված կրկնօրինակները կա՛մ որպես փոխարինող-կրկնորդ այն իրերի համար, որոնք վերադարձվում են իրենց ծագման վայր, կա՛մ հակառակը՝ բնօրինակների փոխարեն չափազանց ճշգրիտ կրկնօրինակների ստեղծման առաջարկների միջոցով: Հաստատությունների և իրերի նկատմամբ իրավունքներ ներկայացնող խմբերի միջև տվյալների փոխանակումը նույնպես առաջարկվել է իբրև վերադարձման շուրջ ստեղծված լարվածությունները մեղմելու տարբերակ: Նելլեսի և ալ-Բադրիի նախագիծը հայրենադարձության ու իրերի եռաչափ մոդելների և այլ տվյալների միջոցով հասարակայնությանը հասանելի լինելու շուրջ ծավալվող մի բեկումնային համոզմունք է, քանի որ Նոր թանգարանը (Neues Museum) չի թույլատրում լուսանկարել կամ հրապարակայնորեն փոխանակել կիսանդրու իր սեփական եռաչափ մոդելը:

Նորա ալ-Բադրին՝ NefertitiHack-ի արվեստագետներից մեկը, հայտարարել է.

Իր պեղումից ավելի քան մեկ դար հետո էլ Նեֆերտիտիի կիսանդրին մնում է կիզակետ հասարակության և հաստատությունների համար՝ ստիպելով մտորել, թե ինչպես են ձեռք բերվում, ցուցադրվում և փոխանցվում իրերն ու դրանց տվյալները: