If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Եթե գտնվում ես վեբ զտիչի հետևում, խնդրում ենք համոզվել, որ *.kastatic.org և *.kasandbox.org տիրույթները հանված են արգելափակումից։

Հիմնական նյութ

Թույլ թթու - թույլ հիմք հավասարակշռություն

Թույլ թթուների և հիմքերի մասնակցությամբ իոնացման ռեակցիաներ և դրանց հետ կապ ունեցող հավասարակշռության հաստատուններ՝ Kթ և Kհ: Kթ-ի և Kհ-ի կապը pH-ի հետ և դիսոցման աստիճանի հաշվարկը։ 

Հիմնական դրույթներ

  • Ընդհանուր առմամբ միահիմն թույլ թթվի՝ HA-ի և իր զուգորդված հիմքի՝ A-ի միջև գոյություն ունեցող հավասարակշռությանը համապատախան արտահայտությունն ունի հետևյալ տեսքը․
Kթ=[H3O+][A][HA]
  • Թթվի դիսոցման հաստատունը ՝Kթ-ն, քանակապես արտահայտում է թույլ թթվի դիսոցման չափը։ Որքան մեծ է Kթ-ի արժեքը, այնքան ուժեղ է թթուն, և հակառակը։
  • Ընդհանուր առմամբ թույլ հիմքի՝ B-ի և իր զուգորդված թթվի՝ BH+-ի միջև գոյություն ունեցող հավասարակշռությանը համապատասխան արտահայտությունն ունի հետևյալ տեսքը․
Kհ=[BH+][OH][B]
  • Հիմքի դիսոցման հաստատունը (կամ հիմքի իոնացման հաստատունըKհ-ը, քանակապես արտահայտում է թույլ հիմքի իոնացման չափը։ Որքան մեծ է Kհ-ի արժեքը, այնքան ուժեղ է հիմքը, և հակառակը։

Ուժեղ և թույլ թթուներ ու հիմքեր

Ուժեղ թթուներն ու ուժեղ հիմքերն ամբողջությամբ դիսոցվում են ջրային լուծույթում՝ առաջացնելով համապատասխան իոնները։ Ի համեմատ դրան՝ թույլ թթուներն ու հիմքերը դիսոցվում կամ իոնացվում են միայն մասամբ, իսկ իոնացման ռեակցիան դարձելի է։ Ուստի թույլ թթուների և հիմքերի լուծույթները պարունակում են լիցքավորված և չլիցքավորված տարբեր մասնիկներ դինամիկ հավասարակշռության վիճակում։
Այս հոդվածում կքննարկենք թթվի և հիմքի դիսոցման ռեակցիաներն ու դրանց համապատասխան հավասարակշռության հաստատունները՝ Kթ-ն՝ որպես թթվի դիսոցման հաստատուն, և Kհ-ը՝ որպես հիմքի դիսոցման հաստատուն։

Նախավարժանք․ Թթվի ուժի և pH-ի համեմատումը

Խնդիր 1. Միևնույն կոնցենտրացիայով թույլ և ուժեղ թթուների համեմատումը

Ունենք երկու թթուների ջրային լուծույթ․ ֆտորաջրածնական թթվի՝ HF(լթ)2,0Մ լուծույթ և բրոմաջրածնական թթվի՝ HBr(լթ)2,0Մ լուծույթ։ Ո՞ր թթվի ջրային լուծույթը կունենա pH-ի ավելի ցածր արժեք։
Ընտրիր ճիշտ պատասխանը։

Խնդիր 2. Տարբեր կոնցենտրացիաներով թույլ և ուժեղ թթուների համեմատումը

Այս անգամ ունենք ֆտորաջրածնական թթվի՝ HF(ջր)2,0Մ լուծույթ և բրոմաջրածնական թթվի՝ HBr(ջր)1,0Մ լուծույթ։ Ո՞ր լուծույթը կունենա ավելի ցածր pH։
Ենթադրենք, որ չգիտենք ֆտորաջրածնական թթվի դիսոցմանը համապատասխան հավասարակշռության հաստատունը։
Ընտրիր ճիշտ պատասխանը։

Թույլ թթուներն ու թթվի դիսոցման հաստատունը՝ Kթ

Թույլ թթուները այն թթուներն են, որոնք ոչ ամբողջությամբ, մասնակի են դիսոցվում ջրային լուծույթում։ Այլ կերպ ասած՝ թույլ թթուն ցանկացած այն թթուն է, որն ուժեղ թթու չէ:
Թույլ թթվի ուժը կախված է իր դիսոցման չափից․ որքան շատ է թթուն դիսոցվում, այնքան ուժեղ է այն։ Թույլ թթուների հարաբերական ուժը քանակակապես ներկայացնելու համար կարող ենք դիտարկել թթվի դիսոցման հաստատուն Kթ-ն, որը հավասարակշռության հաստատունն է թթվի դիսոցման ռեակցիայի համար։
Ընդհանուր առմամբ՝ միահիմն թույլ թթվի՝ HA-ի ջրում դիսոցման ռեակցիան կարելի է գրել հետևյալ կերպ․
HA(լթ)+H2O(հ)H3O+(լթ)+A(լթ)
Այս ռեակցիայից ելնելով՝ կարող ենք գրել մեր հավասարակշռության հաստատուն Kթ-ի արտահայտությունը․
Kթ=[H3O+][A][HA]
Հավասարակշռության արտահայտությունը ցույց է տալիս վերջանյութերի կոնցենտրացիաների հարաբերությունը ելանյութերի կոնցենտրացիաներին։ Որքան շատ է HA-ն դիսոցվում H+-ի և իր զուգորդված հիմքի՝ A-ի, այնքան ուժեղ է թթուն, և մեծ է Kթ-ի արժեքը։ Քանի որ pH-ի արժեքը կապված է [H3O+]-ի հետ, ապա լուծույթի pH-ը կախված կլինի ոչ միայն թթվի կոնցենտրացիայից, այլ նաև Kթ-ի արժեքից. pH-ը նվազում է թթվի կոնցենտրացիայի մեծացմանը և/կամ Kթ-ի մեծացմանը զուգընթաց։

Տարածված թույլ թթուներ

Խնձորաթթուն՝ C4H6O5, օրգանական թթու է, որն առկա է խնձորներում: Նկարը՝ from Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0:
Կարբօքսիլային խումբը թույլ օրգանական թթուներում տարածված գործառութային խումբ է, որն ունի COOH բանաձևը։ Խնձորաթթուն (C4H6O5) օրգանական թթու է, որը պարունակում է երկու կարբօքսիլային խումբ և տալիս է խնձորին և որոշ այլ մրգերի թթու համ։ Քանի որ մոլեկուլում կա երկու կարբօքսիլային խումբ, ապա խնձորաթթուն կարող է տրամադրել առավելագույնը երկու պրոտոն։
Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացված են թույլ թթուների և նրանց Kթ արժեքների որոշ օրինակներ։
ԱնունԲանաձևKթ(25C)
ԱմոնիումNH4+5,6×1010
Քլորային թթուHClO21,2×102
Ֆտորաջրածնական թթուHF7,2×104
Քացախաթթու (էթանաթթու)CH3COOH1,8×105
Յուրացված գիտելիքի ստուգում․ վերոնշյալ աղյուսակից ելնելով՝ ո՞ր թթուն է ավելի ուժեղ՝ քացախաթթու՞ն, թե՞ ֆտորաջրածնական թթուն։

Օրինակ 1. Թույլ թթվի դիսոցման աստիճանի հաշվումը

Թույլ թթվի դիսոցման չափը քանակապես ներկայացնելու եղանակներից մեկը իր դիսոցման աստիճանը հաշվելն է։ HA թույլ թթվի դիսոցման աստիճանը կարելի է հաշվել հետևյալ կերպ․
դիսոցման %=[A(լթ)][HA(լթ)]100%
Եթե ազոտային թթվի (HNO2) Kթ-ի արժեքը 4,0×104 է 25C-ում, որքա՞ն կլինի ազոտային թթվի 0,400 Մ լուծույթի դիսոցման աստիճանը։
Լուծենք այս խնդիրը քայլ առ քայլ։

Քայլ 1. Գրենք թթվի դիսոցման ռեակցիայի հավասարեցված հավասարումը

Նախ արի գրենք HNO2-ի ջրի մեջ դիսոցման ռեակցիայի հավասարեցված հավասարումը։ Ազոտային թթուն կարող է ջրին տրամադրել մեկ պրոտոն՝ առաջացնելով NO2(ջր)
HNO2(լթ)+H2O(հ)H3O+(լթ)+NO2(լթ)

Քայլ 2. Գրենք Kթ-ի արտահայտությունը

Քայլ 1-ի հավասարումից ելնելով՝ կարող ենք գրել ազոտային թթվի համար Kթ-ի արտահայտությունը․
Kթ=[H3O+][NO2][HNO2]=4,0×104

Քայլ 3. Գտնենք [H+] և [NO2] հավասարակշռության վիճակում

Այժմ կարող ենք օգտագործել ՍՓՀ աղյուսակը, որպեսզի որոշենք մեր Kթ-ի արտահայտության հավասարակշռական կոնցենտրացիաների համար հանրահաշվական արտահայտությունները․
HNO2(ջր)H3O+NO2
Սզբնական0,400Մ00
Փոփոխությունx+x+x
Հավասարակշռային0,400Մxxx
Տեղադրելով հավասարակշռային կոնցենտրացիաների արժեքները մեր Kթ-ի արտահայտության մեջ՝ կստանանք․
Kթ=(x)(x)(0,400Մx)=4,0×104
Այս արտահայտությունը պարզեցնելիս կստանանք հետևյալը․
x20,400Մx=4,0×104
Սա քառակուսային հավասարում է, որը կարելի է լուծել x-ի համար՝ օգտագործելով քառակուսային բանաձևը կամ մոտարկման մեթոդը։ ։
Երկու մեթոդներն էլ կտան x=0,0126 Մ։ Հետևաբար [NO2]=[H3O+]=0,0126 Մ։

Քայլ 4. Հաշվենք դիսոցման աստիճանը

Դիսոցման աստիճանը հաշվելու համար կարող ենք օգտվել հավասարակշռային կոնցենտրացիաներից, որոնք որոշել էինք Քայլ 3-ում․
դիսոցման %=[NO2][HNO2]=0,0126 Մ0,400 Մ×100%=3,2%
Այսպիսով՝ ջրային լուծույթում HNO23,2%-ն է դիսոցվել՝ առաջացնելով H+ և NO2 իոններ։

Թույլ հիմքեր և Kհ

Արի այժմ ուսումնասիրենք հիմքի դիսոցման հաստատունը (երբեմն կոչվում է նաև հիմքի իոնացման հաստատուն)՝ Kհ-ը։ Նախ կարող ենք գրել որևէ կամայական թույլ հիմքի՝ B -ի ջրում ընթացող իոնացման ռեակցիան։ Այս ռեակցիայում հիմքը ընդունում է ջրից պրոտոն՝ առաջացնելով հիդրօքսիդ իոն և զուգորդված թթու՝ BH+
B(լթ)+H2O(հ)BH+(լթ)+OH(լթ)
Հավասարակշռության հաստատուն Kհ-ի արտահայտությունը կարող ենք գրել հետևյալ կերպ․
Kհ=[BH+][OH][B]
Այս հարաբերությունից տեսնում ենք, որ որքան շատ է հիմքը իոնացվում՝ առաջացնելով BH+, այնքան ուժեղ է հիմքը, և մեծ է Kհ-ի արժեքը։ Լուծույթի pH-ը կլինի կախված ինչպես Kհ-ի արժեքից, այնպես էլ՝ հիմքի կոնցենտրացիայից:

Օրինակ 2. Թույլ հիմքի ջրային լուծույթի pH-ի արժեքի հաշվումը

Ինչքա՞ն կլինի ամոնիակի (NH3) 1,50 Մ լուծույթի pH-ի արժեքը (Kհ=1,8×105)։
Այս օրինակը հավասարակշռության հետ կապված խնդիր է, որի մեջ կա մեկ լրացուցիչ քայլ․ pH-ի արժեքի որոշումը [OH]-ից։ Արի քայլ առ քայլ անդրադառնանք հաշվարկներին։

Քայլ 1. Գրենք հիմքի իոնացման ռեակցիայի հավասարեցված հավասարումը

Նախ արի դուրս գրենք հիմքի իոնացման ռեակցիան ամոնիակի համար։ Ամոնիակը ջրից կընդունի պրոտոն՝ առաջացնելով ամոնիում իոն՝ NH4+
NH3(լթ)+H2O(հ)NH4+(լթ)+OH(լթ)

Քայլ 2. Գրենք Kհ-ի արտահայտությունը

Ելնելով այս հավասարեցված հավասարումից՝ կարող ենք գրել Kհ-ի արտահայտությունը․
Kհ=[NH4+][OH][NH3]=1,8×105

Քայլ 3. Գտնենք [NH4+] և [OH] հավասարակշռության վիճակում

Հավասարակշռային կոնցենտրացիաները որոշելու համար կօգտագործենք ՍՓՀ աղյուսակը․
NH3(ջր)NH4+OH
Սզբնական1,50Մ00
Փոփոխությունx+x+x
Հավասարակշռային1,50Մxxx
Տեղադրելով հավասարակշռային կոնցենտրացիաների արժեքները մեր Kհ-ի արտահայտության մեջ՝ կստանանք հետևյալը․
Kհ=(x)(x)1,50Մx=1,8×105
Պարզեցնելիս կստանանք.
x21,50Մx=1,8×105
Սա քառակուսային հավասարում է, որը կարելի է լուծել՝ օգտվելով քառակուսային բանաձևից կամ մոտարկման մեթոդից։ Երկու մեթոդները կհանգեցնեն հետևյալ լուծման.
x=[OH]=5,2×103 Մ

Քայլ 4. Գտնենք pH[OH]-ից

Այժմ, երբ գիտենք հիդրօքսիդ իոնի կոնցենտրացիան, կարող ենք հաշվել pOH-ը․
pOH=log[OH]=log(5,2×103)=2,28
Հիշենք, որ 25C-ում pH+pOH=14։ Վերադասավորելով այս հավասարումը՝ կստանանք․
pH=14pOH
Տեղադրելով մեր արժեքը pOH-ի համար՝ կստանանք․
pH=14,00(2,28)=11,72
Այսպիսով՝ լուծույթի pH-ը կլինի 11,72։

Տարածված թույլ հիմքեր

Ձախ կողմում ներկայացված է պիրիդինի կառուցվածքը։ Աջ կողմում ամինի ընդհանուր կառուցվածքն է․ ազոտի չեզոք ատոմ, որն առաջացրել է միակի կապեր R1-ի, R2-ի և R3-ի հետ։
Պիրիդինը (ձախ կողմում) ազոտ պարունակող ցիկլիկ միացություն է։ Ամինները (աջ կողմում) օրգանական միացություններ են, որոնք պարունակում են ազոտի չեզոք ատոմ՝ երեք միակի կապերով ջրածնի կամ ածխածնի ատոմներին միացած։ Երկու մոլեկուլներն էլ հանդես են գալիս որպես թույլ հիմք։
Թույլ հիմքերը ամենուր են՝ օճառներից ընդհուպ մինչև կենցաղային մաքրող միջոցները։ Ամինները պարունակում են ազոտի չեզոք ատոմ, որն առաջացնում է ևս երեք կապ այլ տարրերի ատոմների հետ (հիմնականում ածխածնին կամ ջրածնին): Դրանք տարածված ֆունկցիոնալ խումբեր են օրգանական թույլ հիմքերում։
Ամինները կարող են հանդես գալ որպես հիմք, քանի որ ազոտի ազատ էլեկտրոնային զույգը կարող է ընդունել H+։ Ամոնիակը՝ NH3-ը, ամինային հիմքի օրինակ է։ Պիրիդինը՝ C5H5N-ը, ազոտ պարունակող հիմքի մեկ այլ օրինակ է։

Ամփոփում

  • Ընդհանուր առմամբ միահիմն թույլ թթվի՝ HA-ի և իր զուգորդված հիմքի՝ A-ի միջև գոյություն ունեցող հավասարակշռությանը համապատախան արտահայտությունն ունի հետևյալ տեսքը․
Kթ=[H3O+][A][HA]
  • Թթվի դիսոցման հաստատունը՝ Kթ-ն, քանակապես արտահայտում է թույլ թթվի դիսոցման չափը։ Որքան մեծ է Kթ-ի արժեքը, այնքան ուժեղ է թթուն, և հակառակը։
  • Ընդհանուր առմամբ թույլ հիմքի՝ B-ի և իր զուգորդված թթվի՝ BH+-ի միջև գոյություն ունեցող հավասարակշռությանը համապատասխան արտահայտությունն ունի հետևյալ տեսքը․
Kհ=[BH+][OH][B]
  • Հիմքի դիսոցման հաստատունը (կամ հիմքի իոնացման հաստատունը)՝ Kհ-ը, քանակապես արտահայտում է թույլ հիմքի դիսոցման չափը։ Որքան մեծ է Kհ-ի արժեքը, այնքան ուժեղ է հիմքը, և հակառակը։

Փորձիր ինքդ

Խնդիր 1. Kb-ի որոշումը՝ ելնելով pH-ի արժեքից

Պիրիդինի (C5H5N) 1,50 Մ լուծույթի pH9,70 է 25C-ում։ Որքա՞ն է պիրիդինի Kհ-ը։
Ընտրիր ճիշտ պատասխանը։

Ուզո՞ւմ ես միանալ խոսակցությանը։

Առայժմ հրապարակումներ չկան։
Անգլերեն հասկանո՞ւմ ես: Սեղմիր այստեղ և ավելի շատ քննարկումներ կգտնես «Քան» ակադեմիայի անգլերեն կայքում: