If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Եթե գտնվում ես վեբ զտիչի հետևում, խնդրում ենք համոզվել, որ *.kastatic.org և *.kasandbox.org տիրույթները հանված են արգելափակումից։

Հիմնական նյութ

Էվոլյուցիայի ապացույցներ

Ապացույցներ էվոլյուցիայի վերաբերյալ․ անատոմիա, մոլեկուլային կենսաբանություն, կենսաաշխարհագրություն, մնացորդներ, անմիջական հետազոտություններ։

Հիմնական դրույթներ

  • Էվոլյուցիայի վերաբերյալ ապացույցները ստացվել են կենսաբանության տարբեր ոլորտներից։
  • Անատոմիա։ Տեսակները կարող են ունենալ միանման ֆիզիկական հատկանիշներ, քանի որ նրանց ընդհանուր նախնին ևս ուներ այդ հատկանիշը (Հոմոլոգ կառուցվածքներ
  • Մոլեկուլային կենսաբանություն։ ԴՆԹ-ն և գենետիկական գաղտնագիրը արտացոլում են կյանքի համընդհանուր նախնուն։ ԴՆԹ-ի համեմատումները կարող են ցույց տալ տեսակների միջև հարաբերությունները։
  • Կենսաաշխարհագրություն։ Կղզում բնակվող օրգանիզմների գլոբալ բաշխումը և առանձնահատուկ հատկանիշները արտացոլում են էվոլյուցիոն և աշխարհագրական փոփոխությունները։
  • Բրածոներ։ Բրածոները ապացուցում են այժմ այլևս գոյություն չունեցող տեսակների կապը ներկայիս տեսակների հետ։
  • Ուղղակի դիտում։ Մենք կարող ենք ուղղակիորեն դիտել կանրճ կենսացիկլով օրգանիզմների փոքրամասշտաբ էվոլյուցիան (օրինակ՝ թունաքիմիկատների նկատմամբ դիմացկուն միջատներ)։

Ներածություն

Էվոլյուցիան կենսաբանության առանցքայն միավորիչ սկզբունքն է։ Ինչպես մի առիթով ասել է Թեոդոսիուս Դոբժանսկին՝ <<Կենսաբանության մեջ ոչինի իմաստ չունի, եթե չնայենք էվոլյուցիայի լույսի ներքո։>>1
Բայց հստակ որո՞նք են այն կենսաբանական հատկանիշները, որոնք էվոլյուցիոն տեսակետից դիտելիս ավելի շատ իմաստ են ձեռք բերում։ Այլ կերպ ասած՝ որոնք են այն հայտանյութերն ու հետքերը, որոնք ապացուցում են, որ ինչպես նախկինում, այնպես էլ հիմա տեղի է ունենում էվոլյուցիան։

Էվոլյուցիան իրականանում է մեծ և փոքր մասշտաբներով

Նախքան ապացույցներին անցնելը, արի համեզվենք, որ էվոլյուցիայի մասին մեր պատկերացում համընկնում են։ Ավելի լայն տեսանկյունից էվոլյուցիան ժամանակի ընթացքում պոպուլյացիայի գենետիկական կազմի (և հաճախ ժառանգական հատկանիշների) փոփոխությունն է։ Կենսաբանները երբեմն հիմնվելով դրա մասշտաբի վրա, առանձնացնում են էվոլյուցիայի երկու տեսակներ․
  • Մկրոէվոլյուցիան վերաբերում է բոլոր այն մեծամասշտաբ փոփոխություններին, րոնք տեղի են ունենում որոշակի ժամանակի ընթացքում՝ հանգեցնելով նոր տեսակների կամ խմբերի առաջացման։
  • Միկրոէվոլյուցիան վերաբերում է փոքրամասշտաբ փոփոխություններին, որոնք ազդում են միայն մեկ կամ մի քանի գեների կառուցվածքի վրա և պոպուլյացիայում հանդիպում են ավելի կարճ ժամկետներում։
Միկրոէվոլյուցիան և մակրոէվոլյուցիան իրականում այդքան էլ տարբեր գործընթացներ չեն։ Դրանք նույն գործընթացն են՝ էվոլյուցիան, որը պարզապես տեղի է ունենում տարբեր ժամանակահատվածներում։ Միկրոէվոլյուցիոն գործընթացները տեղի են ունենում հազարավոր կամ միլիոնավոր տարիների ընթացքում,և դրանք կուտակվելով կարող են հանգեցնել մեծամասշտաբ փոփոխությունների առաջացման՝ առաջացնելով նոր տեսակներ և խմբեր։

Էվոլյուցիայի ապացույցներ

Այս հոդվածում մենք կուսումնասիրենք և՛մեծամասշտաբ, և փոքրամասշտաբ էվոլյուցիայի ապացույցները։
Սկզբում կուսումնասիրենք ապացույցների որոշ տիպեր (նորառյալ նաև ֆիզիլալան և մոլեկուլային առանձնահատկություններ, աշխարհագրական տեղեկույթ և բրածոներ), որոնք տրամադրում են ապացույցներ և կարող են թուլ տալ մեզ վերակառուցել մակրոէվոլյուցիոն իրադարձությունները։
Հոդվածի վերջում մենք կավարտենք մեր ուսումնասիրությունները՝ տեսնելով ինչպես կարող ենք ուղղակիորեն դիտարկել էվոլյուցիան՝ միջատասպան նյութերի նկատմամբ կայունություն ունեցող միջատների օրինակով։

Անատոմիա և սաղմնաբանութուն

Էվոլյուցիայի վերաբերյալ Դարվինի գաղափարները՝ որպես <<մոդիֆիկացիայով ծագում>>՝ մի գործընթացի, որի ժամանակ տեսակները փոփոխություններ են կրում և նորանոր սերունդներից առաջանում են նոր տեսակներ։
Չարլզ Դարվինի Տեսակների ծագումը գրքում հանդիպող ճյուղավորված տրամագիրը պատկերում է այն գաղափարը, թե ինչպես են արդեն նախապես գոյություն ունեցող տեսակներից ճյուղավորման գործընթացով ժամանակի ընթացքում առաջանում նոր տեսակներ։
Նկարի աղբյուր՝ "Darwin's tree of life, 1859," ըստ Charles Darwin (public domain).
ԱՅս ծառի մոդելում միմյանց հետ ավելի սերտ կապեր ունեցող տեսակների խմբերը ունեն ավելի թարմ ընդհանուր նախնիներ։ Այդ խմբերից յուրաքանչյուրը սովորաբար կձգտեն կրել այնպիսի հատկանիշներ, որոնք առկա են դրանց վերջին ընդհանուր նախնու օրգանիզմում։ Այս գաղափարը օգտագործելով՝ կարող ենք հակառակ ուղությամբ նայել և հասկանալ, թե կախված իրենց կիսած հատկանիշներից ինչպես են տվյալ օրգանիզմները հարաբերվում։

Հոմոլոգ հատկանիշներ

Եթե երկու կամ ավելի տեսակներ կիսում են որևէ յուրահատուկ ֆիզիկական հատկանիշ, ինչպես օրինակ՝ բարդ ոսկրային համակարգ կամ մարմնի պլան, ապա ամենայն հավանականությամբ դրանք ժառանգել են նշված հատկանիշը ընդանուր նախնուց։ Այն ֆիզիկական հատկանիշները, որոնք առաջացել են ընդհանուր էվոլյուցիոն պատմությամբ (ընդհանուր նախնուց) կոչվում են հոմոլոգ։
Որպես դասական օրինակ կարող են ծառայել կետերի, մարդկանց, թռչունների և շների նախաբազուկները, որոնք իրականում դրսից միմյանցից շատ տարբերվում են։ Այդ տարբերությունը պայմանավորված է նրանով, որ դրանք հարմարեցված են իրենց տարբեր միջավայրերին։ Բայց եթե ուսումնասիրենք նախաբազկի ոսկրերի կառուցվածքը, ապա կտեսնենք, որ դրանք ունեն միանման օրինաչափություններ։ Քիչ հավանական է, որ այսպիսի նմանությամբ կառուցվածքները կարող են յուրաքանչյուր տեսակում միմյանցից անկախ զարգանալ, միևնույն ժամանակ ավելի հավանակ է, որ կետերի, մարդկանց, շների և թռչունների ընդհանուր նախնու օրգանիզմում արդեն իսկ կար այդ ոսկրերի կառուցվածքային հիմնական պլանը։
Մարդկանց, թռչունների և կետերի նախաբազկում ոսկրերի միանման դասավորությունը կառուցվածքային հոմոլոգություն է։ Կառուցվածքային հոմոլոգները ատնանշում են ընդհանուր նախնու առկայությունը։
Նկարի աղբյուր՝ "Understanding evolution: Figure 7," ըստ OpenStax College, Biology, CC BY 4.0.
Որոշ հոմոլոգ կառուցվածքներ տեսանելի են միայն սաղմնային մակարդակում։ Օրինակ՝ բոլոր ողնաշարավորների սաղմերը (ներառյալ նաև մարդկանց) իրենց վաղ զարգացման շրջանում ունեն խռիկներ և պոչ։ Այս տեսակների զարգացման օրինաչափությունները հետագայում տարբերվում են (այդ իսկ պատճառով էլ քո սաղմնային պոչը այժմ սերտաճել է՝ վերածվելով ողնաշարիդ բաժիններից պոչուկին, իսկ խռիկները վերածվել են ծնոտի և ներքին ականջի)2։ Հոմոլոգ սաղմնային կառուցվածքները ապացուցում են, որ բոլոր ողնաշարավորների զարգացման պկանը համանման է, որն էլ իր հերթին մեզ է հասել բոլոր ողնաշարավորների համար համընդհանուր նախնուց։
Որոշ օձերի, ինչպես օրինակ՝ Boa constrictor օձի օրգանիզմում առկա փոքր ոտքանման կառուցվածքները վեստիգալ կառուցվածքներ են։ Այս մնացորդային կառուցվածքները ներկայումս օձի օրգանիզմում որևէ դեր չունեն, բայց նրա քառոտանի նախնու (որոնք 4 ոտքերի վրա են քայլել) օրգանիզմում ունեցել են իրենց գործառույթը։
Նկարի աղբյուր՝ "Rudimentary hindlegs spurs in Boa constrictor snake," սըտ Stefan3345, CC BY-SA 4.0. Ձևափոխված նկարի լիցենզիան է՝ CC BY-SA 4.0.
Երբեմն որոշ օրգանիզմներում առկա են կառուցվածքներ, որոնք հոմոլոգ են մյուս օրգանիզմներում առկա, բայց իրենց ընդհանուր նախնուց եկած գործառույթը կորցրած կարևոր կառուցվածքներին։ Այս կառուցվածքները սովորաբար չափսերով կրճատվում են և հայտնի են որպես վեստիգալ կառուցվածներ։ Այդպիսի կառուցվածքների օրինակներ են մարդկանց պոչուկը (վեստիգալ պոչ), կետերի հետին ոտքի ոսկրերը և օփերի օրգանիզմում հայտնաբերված թերզարգացած ոտքերը (տես աջ կողմի նկարը)։3

Անալոգ հատկանիշներ

Իրավիճակը ավելի հետաքրքրացնելու և միևնույն ժամանակ նաև բարդացնելու համար նշենք, որ ոչ բոլոր միանման ֆիզիկական հատկանիշներն են ժառանգվել ընդհանուր նախնուց։ Փոխարենը՝ որոշ ֆիզիկական նմանություններ անալոգեն․ դրանք զարգացել են տարբեր օրգանիզմներում միմյանցից անկախ, քանի որ այդ օրգանիզմները բնակվել են միանման միջավայրերում կամ ենթարկվել են միանման ընտրողական ճնշումներ։ Այս գործընթացը կոչվում է կոնվերգենտ էվոլյուցիա։ (Կոնվերգացնել նշանակում է միավորել, ինչպես որինակ գծերը, որոնք որևէ կետում հատվում են)։
Օրինակ՝ երկու հեռակա կապեր ունեցող տեսակները, որոնք բնակվում են Արկտիկայում՝ արկտիկական աղվեսն ու կաքավը (թռչուն) ենթարկվում են եղանակային փոփոխության՝ փոխելով իրենց գունավորումը մուգ գույնից սպիտակի։ Այս ընդհանուր հատկանիշը չի նախանշում ընդհանուր նախնու առկայությունը, այսինքն՝ քիչ հավանական է, որաղվեսի և կաքավի վերջին ընդհանուր նախնին եղանակով պայմանավորված փոխել է իր գունավորումը4։ Փոխարենը՝ այս հատկանիշի առկայությունը նպաստավոր էր երկու տեսակների համար էլ, քանի որ դրանք ենթարկվել էին ընդհանուր ընտևողական ճնշման։ Մասնավորապես, ձմռանը ավելի բաց երանգի գունավորում ստանալը օգնում էր աղվեսներին և կաքավներին գոյատևել և վերատադրվել ձնառատ ձմռանը սրատես գիշատիչների միջավայրում։
Արկտիկական աղվես և կաքավ։ Երկուսն էլ սպիտակ գունավորում են ստանում ձնապատ միջվայրում։
Նկարի աղբյուր՝ "Understanding evolution: Figure 6," ըստ OpenStax College, Biology, CC BY 4.0.

Միանման հատկանիշների միջև կապերի որոշումը

Ընդհանուր առմամբ կենսաբանները միայն մեկ հատկանիշի վրա հիմնվելով չեն եզրակացնում, արդյոք դրանք հոմոլոգ են, թե ոչ։ Փոխարենը դրանք ուսումնասիրում են հատկանիշների մեծ խմբեր (հաճախ և՛ ֆիզիկական հատկանիշներ, և՛ ԴՆԹ-ի հաջորդականություններ) և այդ օրգանիզմների միջև կապը եզրակացնում են՝ հիմնվելով հատկանիշների այս խմբերի վրա։ Տոհմածառերը հետազոտելիս այս գաղափարը ավելի խորությամբ կբացահայտենք։

Մոլեկուլային կենսաբանություն

Կառուցվածքային հոմոլոգների նման, կենսաբանական մոլեկուլների միջև նմանությունները կարող են արտացոլել ընդհանուր էվոլյուցիոն նախնու առկայությունը։ Ամենահիմնային մակարդակում բոլոր կենդանի օրգանիզմները կիսում են․
  • Միևնույն գենետիկական նյութը (ԴՆԹ)
  • Միևնույն կամ շատ նման, գենետիկական կոդերը
  • Գեների էքսպրեսիայի նույն հիմնական գործընթացը (տրանսկրիպցիա և տրանսլյացիա)
  • Մակրոմոլեկուլների միևնույն կառուցվածքային միավորները, ինչպես օրինակ՝ ամինաթթուներ
Այս ընդհանուր հատկանիշները առաջարկում են, որ բոլոր կենդանի օրգանիզմները ծագել են մեկ համընդհանուր նախնուց, վերջինիս գենետիկական նյութը ներկայացված է եղել ԴՆԹ-ի տեսքով, դրա օրգանիզմում առկա է եղել գենետիկական կոդը, ինչպես նաև այն էքսպրեսիայի է ենթարկվել տրանսկրիպցիայի և տրասլյացիայի միջոցով։ Ներկայիս բոլոր օրգանիզմները կրում են այս հատկանիշները, քանի որ ժառանգել են դրանց իրենց ընդհանուր նախնուց (և քանի որ այս հիմնական գործընթացում յուրաքանչյուր մեծ շեղում կարող էր ոչնչացնել բջիջների հիմնական գործունեությունը)։
Չնայած որ դրանք հիանալի են կյանքի հիմնական ծագումը պայմավաորելու համար, այնպիսի հատկանիշները, ինչպիսիք են ԴՆԹ ունենալը կամ տրանսկրիպցիա և տրանսլյացիա իրականացնելը բավական չեն, որպեսզի հասկանանք ինչպես են տվյալ օրգանիզմները հարաբերվում։ Եթե ցանկանում ենք որոշել, թե խմբի որ օրգանիզմներն են միմյանց հետ ամենասերտը կապված, պետք է օգտագործենք մոլեկուլային հատկանիշների այլ տեսակներ, ինչպես օրինակ գեների նուկլեոտիդային հաջորդականությունները։

Հոմոլոգ գեներ

Կենսաբանները հաճախ համեմատում են տարբեր տեսակների օրգանիզմներում հայտնաբերված փոխկապակցող գեների հաջորդականությունները (որոնք հաճախ կոչվում են հոմոլոգ կամ օրթոլոգ գեներ), որպեսզի հասկանան, թե ինչպես են տեսակները հարաբերվում էվոլյուցիոն տեսանկյունից։
Այս մոտեցման հիմքում ընկած հիմնական գաղափարն այն է, որ ներկայացված երկու տեսակներն ունեն <<նույն>> գենը, քանի որ դրանք ժառանգել են այն իրենց ընդհանուր նախնուց։ Օրինակ՝ մարդիկ, կովերը, հավերն ու շիմպանզեները ունեն գեն, որը կոդավորում է ինսուլին հորմոնի արտադրությունը, քանի որ այն առկա էր դեռևս իրենց վերջին ընդհանուր նախնու օրգանիզմում։
Ընդհանուր առմամբ, որքան շատ են հոմոլոգ գեների միջև ԴՆԹ-ի տարբերությունները (կամ դրանցով կոդավորվող սպիտակուցներում մինաթթուների տարբերությունները), այդքան տվյալ տեսակները ավելի հեռու կապեր ունեն։ Օրինակ՝ մարդու և շիմպանզեի ինսուլին սպիտակուցները շատ ավելի նման են (մոտավորապես 98%-ով միանման), քան մարդու և հավի ինսուլին սպիտակուցները (մոտավորապես 64%-ով միանման), ինչը ցույց է տալիս, որ մարդիկ և շիմպանզեները ավելի սերտ <<ազգակցական>> հարաբերություններ ունեն, քան մարդիկ և հավերը5։

Կենսաշխարհագրություն

Երկիր մոլորակի վրա օրգանիզմների աշխարհագրական բաշխման օրինաչափությունները լավագույնս բացատրվում են էվոլյուցիայի և աշխարհագրական ժամանակահատվածի ընթացքում տեկտոնային թիթեղների տեղաշարժման միջոցով։ Օրինակ՝ օրգանիզմների մեծամսշտաբ խմբերը, որոնք նախքան գերմայրցամաք Պանգեայի առանձնացումը (մոտավորապես 200 միլիոն տարի առաջ) արդեն իսկ զարգացել էին, այժմ բաշխվել են ողջ աշխարհով։ Ի տարբերություն դրա, այն խմբերը, որոնք առաջացել են գերմայրցամաքի առանձնացումից հետո, սովորաբար հանդիպում են մոլորակի ավելի փոքր շրջաններում։ Օրինակ՝ հյուսիսային և հարավային մայրցամաքներում, որոնք առաջացել են գերմայրցամաքի առանձնացման արդյունքում (Լաուրազիա՝ հյուսիսային, Գոնդվանա՝ հարավային) գոյատևում և զարգանում են կենդանիների և բույսերի յուրահատուկ խմբեր։
Ավստրալիայի պարկավոր կաթնասունները ամենայն հավանականությամբ զարգացել են միևնույն նախնուց։ Քանի որ Ավստրալիան բավականին երկար ժամանակ մեկուսացած էր ողջ աշխարհից, այս կաթնասունները զանազանեցվել են՝ ստանալով տարբեր դերեր (չմրցակցելով և չզիջելով ընկերքային կաթնասուններին)։
Նկարի աղբյուր՝ "Marsupial collage" ըստ Aushulz, CC BY-SA 3.0.
Կղզիներում բնակվող յուրահատուկ տեսակների էվոլյուցիան մեկ այլ օրինակ է, որը ներկայացնում է էվոլյուցիայի և աշխարհագրության կապը։ Օրինակ՝ Ավստրալիայում բնակվող կաթնասունների հիմնական մասը պարկավոր են (ձագին կրում են իրենց մարմնի պարկում), մինչդեռ աշխարհի մյուս բոլոր կետերում կաթնասունները ընկերքային են (սնում են իրենց երեխային ընկերքի միջոցով)։ Ավստրալիայի պարկավոր տեսակները ավելի բազմազան են և ունեն էկոլոգիական բզմաթիվ դերեր։ Եվ քանի որ Ավստրալիան միլիոնավոր տարիներ շարունակ օվկիանոսով առանձնացված էր մյուս մայրցամաքներից, այս տեսակները զարգացել են չմրցակցելով աշխարհի մյուս տեղամասերում բնակվող կաթնասունների տեսակների հետ։
Ավստրալիայի պարկավորները, Գալապագոսյան կղզիներում Դարվինի տեսած ամուրիկները և Հավայան կղզիների մի շարք այլ տեսակներ յուրահատուկ են և հարմարված են իրենց կղզու միջավայրին, մայրցամաքում բնակվող իրենց նախնու հետ ունեն շատ հեռակա կապեր։ Հատկանիշների այս համակցումները ներկայացնում են այյն գործընթացները, որոնց միջոցով կղզու տեսակները զարգացել են։ Դրանք հաճախ զարգանում են մայրցամաքներում բնակվող իրենց նախնիներից, օրինակ՝ երբ մեծ մայրցամաքը առանձնանում է կամ երբ որոշ առանձնյակներ փոթորկի արդյունքում հայտնվում են նոր կղզում, այդ կղզու միջավայրին հարմարվելու նպատակով դիվերգենցվում են (արտահայտիչ կերպով տարբեր են դառնում)։

Բրածոների արձանագրում

Բրածոները նախկինում գոյատևած կենդանի օրգանիզմների մնացորդները կամ նրանց հետքերն են, որոնք թվագրված են դեռևս հեռավոր անցյալից։ Բրածոների արձանագրությունը, ավաղ, ամբողջական և կայուն չէ․ օրգանիզմների հիմնական մասը բրածոներ չի առաջացնում և նույնիսկ առաջացնելու պարագայում, մարդիկ շատ հազվադեպ են գտնում դրանց։ Այնուամենայնիվ, այն բրածոները, որոնք հավաքագրվել են, մեծամասշտաբ էվոլյուցիայի վերաբերյալ յուրահատուկ պատկերացումներ են տվել մարդկանց։
Մոլորակի քարերը երկար ժամանակի ընթացքում դասավորվելով միմյանց վրա կազմում են շերտեր։ Այս շերտերը շատ հարմարավետ ժամանակացույց են կազմում դրանում ներկառուցված բրածոների համար։ Այն շերտերը, որոնք ավելի մակերեսայնորեն են տեղակայված ներկայացնում են նոր ժամանակաշրջանները, իսկ ավելի խորը տեղակայված շերտերը՝ ավելի հին ժամանակաշրջաններ։
Նկարի աղբյուր՝ "Rock strata, E ridge of Garish," ըստ Chris Eilbeck, CC BY- SA 2.0.
Ինչպե՞ս է որոշվում այս բրածոների մոտավոր տարիքը։ Նախ, բրածոները սովորաբար տեղակայված են լինում քարերում, որտեղ դրանց շերտային կուտակումները կոչվում են շերտեր։ Յուրաքանչյուր շերտ տրամադրում է տեղեկույթ որևէ ժամանակահատվածի վերաբերյալ՝ վերևում դասավորված են ավելի նոր շերտերը, իսկ հատակին մոտ՝ ավելի հները։ Միևնույն տեղեմասի տարբեր շերտերում հայտնաբերված բրածոները կարող ենք դասավորել ըստ իրենց դիրքերի և տարբերակիչ շերտերը, որոնք պարունակում են յուրահատուկ հատկանիշներ կարող են օգտագործվել տարբեր տեղամասերի միջև բրածոների տարիքը համեմատելու նպատակով։ Ի հավելումն նշենք, որ գիտնականները կարող են ճշգրտորեն գնահատել բրածոների տարիքը ճառագայթային ժամանակագրության միջոցով։ Այս գործընթացի ժամանակ չափվում է որևէ տարրերի ռադիոակտիվ քայքայումը։
Բրածոները փաստաթղթորեն հաստատում են այժմ գոյություն ունեցող տեսակների գոյությունը, որը ցույց է տալիս մոլորակի պատմության ընթացքում մոլորակի վրա բնակվող տարբեր օրգանիզմներին։ Դրանք կարող են նաև օգնել գիտնականներին վերակառուցել այժմ գոյություն ունեցող տեսակների էվոլյուցիոն պատմությունները։ Օրինակ՝ լավագույնս ուսումնասիրված են ձիերի տոհմի բրածոները։ Այս բրածոների օգտագործումը գիտնականները կարողացան վերակառուցել մեծ, ճյուղավորված <<տոհմածառ>> ձիերի և այժմ գոյություն ունեցող դրանց բարեկամների համար6։ Տոհմում փոփոխությունները, որոնք հանգեցրել են այժմ գոյություն ունեցող ձիերի (սմբակների մատների կրճատում) առաջացման, կարող է ցուցադրել միջավայրի փոփոխությունների նկատմամբ օրգանիզմի հարմարվողականությունները։
Նկարի աղբյուր՝ "Equine evolution," ըստ H. Zell, CC BY-SA 3.0.

Միկրոէվոլյուցիայի ուղղակի ուսումնասիրություն

Որոշ դեպքերում էվոլյուցիայի միակ ապացույցն այն է, որ մենք կարող ենք տեսնել այն մեր շրջապատում։ Այժմյան էվոլյուցիայի կարևոր օրինակները ներառում են դեղորայքի նկատմամբ կայուն բակտերիանրի և մջատասպան նյութերի նկատմամբ կայուն միջատների առաջացման։
Օրինակ՝ 1950-ականներին ողջ աշխարհը փորձում էր արմատախիլ անել մալարիան՝ վերացնելով այդ հիվանդության փոխադրողներին (մոծակների հստակ տիպ)։ DDT միջատասպան նյութը լայնորեն տարածված էր այն տարածքներում, որտեղ բնակվում էին այդ մոծակները և իրականում սկզբնական շրջանում DDT-ն բավականին արդյունավետորեն սպանում էր մոծակներին։ Բայց ժամանակի ընթացքում DDT-ն գնալով ավելի ու ավելի քիչ արդյունավետ դարձավ և գնալով ավելի շատ մոծակներ կարողացան դիամկայել դրան։ Սրա պատճառն այն էր, որ մոծակների պոպուլյացիայում ժամանակի ընթացքում զարգացավ կայունություն միջատասպան նյութերի նկատմամբ։
Մոծակների պոպուլյացիայում DDT կայունության էվոլյուցիան ուղղակիորեն դիտարկվել է 1950-ականներին մալարիայի վերացման աշխատանքների արդյունքում։ Մի քանի տարիների ընթացքում միջատասպան նյութերի նկատմամբ կայունությունը զարգացել է բնական ընտրության հետևանքով․
1) Մոծակների պոպուլյացիաներում շատ քիչ քանակով առանձնյակներ ունեին ալելներ, որոնք կայուն էին դարձնում դրանց միջատասպան նյութերի, օրինակ՝ DDT-ի նկատմամբ։ Առանձնյակների հիմնական մասը կրում էր ալելներ, որոնք կայունություն չէին ցուցաբերում։
2) DDT-ի օգտագործման արդյունքում գոյատևեցին այն առանձնյակները, որոնք կրում էին կայնության ալելը, մինչդեռ կայնության ալելը չկրող առանձնյակները մահացան։
3) Սերնդեսերունդ ծնվեցին կայունություն ունեցող ավելի շատ օրգանիզմներ և պոպուլյացիան զարգացավ։ Այժմ պոպուլյացիան կազմված է ավելի շատ կայունություն ունեցող առանձնյակներից, քան չունեցողներից։
DDT-ի նկատմամբ կայունության առաջացումը բնական ընտրության ազդեցությամբ տեղի ունեցող էվոլյուցիայի օրինակ է7։Իսկ ինչպե՞ս է բնական ընտրությունը գործում այս օրինակում։
  1. Նախքան DDT-ի կիրառումը մոծակների այս պոպուլյացիայի առանձնյակների միայն մի փոքր մասը ուներ գենի այն տարբերակները (ալելներ), որոնք կայուն էին դարձնում դրանց DDT-ի նկատմամբ։ Այսպիսի ալելները առաջացել են պատահական մուտացիաների կամ ԴՆԹ-ի հաջորդականության փոփոխությունների արդյունքում։ Եթե միջավայրում DDT չավելացնեինք, ապա կայունություն առաջացնող այս ալելները չէին օգնի մոծակներին գոյատևել կամ վերարտադրվել (և նույնիսկ կարող էին վնասակար լինել մոծակի համար), հետևաբար դրանք այդպես էլ պոպուլյացիայում քիչ կհանդիպեին։
  2. Երբ սկսվեց DDT ցողիչների լայն օգտագործումը, մոծակների մեծ մասը միջատասպան նյութի ազդեցությամբ մահացավ։ Իսկ ո՞ր մոծակները գոյատևեցին։ Մեծամասամբ պոպուլյացիայի միայն հազվադեպ հանդիպող մոծակներն ունեին DDT կայունության ալելը (և հետևաբար միջատասպան նյութի կիրառման արդյունքում դրանք գոյատևեցին)։ Գոյատևած մոծակները կկարողանային վերարտադրվել և թողնել սերունդ։
  3. Սերնդեսերունդ պոպուլյացիայում ավելի ու ավելի շատ մոծակներ կծնվեին, որոնք կայունություն կցուցաբերեն DDT-ի նկատմամբ։ Սրա պատճառն այն է, որ կայունություն ունեցող ծնողները մշտապես ավելի մեծ հավանականությամբ կգոյատևեն և կվերարտադրվեն, քան կայունություն չունեցող ծնողները և կփոխանցեն կայունության այդ գեները (հետևաբար նաև DDT-ի ազդեցությամբ գոյատևելու կարողությունը) իրենց սերունդներին։ Ի վերջո մոծակների պոպուլյացիայի առանձնյակների քանակը կվերականգնվի , բայց դրանում կգգերակշռեն DDT-Ի նկատմամբ կայունություն ունեցող առանձնյակները։
Աշխարհի այն շրջաններում, որտեղ DDT-ն նախկինում ինտենսիվորեն կիրառվում էր, մոծակների հիմնական մասի շրջանում այժմ զարգացել է կայունություն։ Այսպիսի շրջաններում մոծակների պոպուլյացիան կառավարելու նպատակով DDT-ն այլևս չի կարող օգտագործվել։
Ինչու՞ են մոծակների պոպուլյացիաները կարողանում DDT-ի նկատմամբ այդքան արագ զարգացնել կայունություն։ Այդ ամենն իրականացնելու համար 2 կարևոր գործոններն են պոպուլյացիայի մեծ չափսերը (ավելի հավանական է դարձնում պոպուլյացիայում որոշ առանձնյակների շրջանում այնպիսի պատահական մուտացիաների առաջացմանը, որոնք կհանգեցնեն դրանց շրջանում կայունության առաջացման) և կյանքի կարճ տևողությունը։ Բակտերիաները և վիրուսները, որոնք ունեն էլ ավելի մեծ պոպուլյացիա և կյանքի ավելի կարճ տևողություն, կարող են դեղանյութերի նկատմամբ շատ ավելի արագ կայունություն առաջացնել, որը ներկայացված է հակաբիոտիկներիկ նկատմամբ կայունություն և դեղանյութերի նկատմամբ կայունություն ունեցող ՄԻԱՎ հոդվածները։

Ամփոփում

Էվոլյուցիայի տեսությանը նպաստում են մի քանի տեսակի փաստեր․
  • Հոմոլոգ կառուցվածքները ապացույց են հանդիսանում ընդհանուր նախնու առկայության համար, մինչդեռ անալոգ կառուցվածքները ապացուցում են, որ միանման ընտրողական ճնշումները կարող էին առաջացնել միանման ադապտացիաներ (նպաստավոր հատկանիշներ)։
  • Կենսաբանական մոլեկուլների նմանություններն ու տարբերությունները (օրինակ՝ գեների ԴՆԹ-ի հաջորդականության) կարող են օգտագործվել տեսակների հարաբերությունները պարզելու համար։
  • Կենսաաշխարհագրական օրինաչափությունները տեղեկատվություն են տրամադրում նրա վերաբերյալ, թե ինչպես են այս տեսակները հարաբերվում միմյանց հետ։
  • Բրածոների հետազոտությունը, չնայած որ ոչ ամբողջապես, բայց տեղեկատվություն է տրամադրում այն մասին, թե Երկրի պատմության տվյալ ժամանակաշրջանում ինչ տեսակներ են գոյություն ունեցել։
  • Որոշ պոպուլյացիաներ, ինչպես օրինակ՝ մանրների և որոշ միջատների շատ ավելի արագ են զարգանում, որոնց կարող ենք ուսումնասիրել ուղղակի եղանակով։

Ուզո՞ւմ ես միանալ խոսակցությանը։

Առայժմ հրապարակումներ չկան։
Անգլերեն հասկանո՞ւմ ես: Սեղմիր այստեղ և ավելի շատ քննարկումներ կգտնես «Քան» ակադեմիայի անգլերեն կայքում: